Herman Konstadt to wielki filantrop, który zostawił w Łodzi wiele istotnych budynków, ale jest dziś postacią niemal zupełnie zapomnianą. Szkoda. Warto o nim pamiętać. Proponuję dziś spacer szlakiem miejsc z nim związanych - pisze Joanna Podolska, "Gazeta Wyborcza"
Konstadt urodził się w Sieradzu w 1935 roku, jednak do Łodzi przybył z Łasku, gdzie przez jakiś czas prowadził sklep z wyrobami łokciowymi. W 1859 roku kupił wraz z Jakubem Dobranickim browar z wyszynkiem nad miejskim stawem. W tym miejscu wspólnicy założyli tkalnię. Kilka lat później przy ul. Nowomiejskiej 19 stanął dom handlowy Dobranicki i Konstadt. Firma zajmowała się zbytem wyrobów włókienniczych łódzkich firm, a że koniunktura w latach sześćdziesiątych była coraz lepsza, przedsiębiorstwo świetnie się rozwijało. Wkrótce ich klientem został Ludwik Geyer, jeden z największych łódzkich przemysłowców, a potem pabianickie przedsiębiorstwo Krusche i Ender. Gdy Dobranicki w 1883 roku wycofał się ze spółki, Konstadt został wyłącznym komisantem zakładów Krusche i Ender.
Już w 1884 roku Konstadt kupił dom przy ul. Piotrkowskiej 53. Był to typowy niski budynek charakterystyczny dla początków przemysłowej Łodzi. Wkrótce postawił w jego miejsce, od frontu, elegancki gmach, jeden z najpiękniejszych w Łodzi. Działka ciągnęła się aż do ul. Spacerowej, i tam był ogród.
Jego żona Mina (1835-1917) była córką Dawida Dobrzyńskiego, kupca z Włocławka. Nie mieli dzieci i oboje angażowali się w działalność społeczną. Dzięki temu Łódź sporo zyskała.
W latach 80. XIX wieku Konstadt należał do najbogatszych mieszkańców Łodzi. Był radnym łódzkim w latach 1863-69, a potem od 1873 roku do końca życia radnym honorowym, jednym z założycieli i członkiem Towarzystwa Kredytowego Miasta Łodzi. Jego nazwisko znajduje się w komitecie budowy synagogi przy ul. Spacerowej i cerkwi pw. św. Aleksandra Newskiego. Konstadt był też uczestnikiem wielu przedsięwzięć filantropijnych. Wspierał przede wszystkim działania na rzecz chorych, ubogich i młodzieży.
Zaczął od dofinansowania budowy pawilonu na 30 łóżek w szpitalu miejskim św. Aleksandra, dawał też fundusze na budowę szpitala żydowskiego imienia małżonków Poznańskich przy dzisiejszej ul. Sterlinga.
W 1889 roku w sąsiedztwie ich szpitala, przy ul. Pomorskiej 54, zakupił nieruchomość i postawił dom dla biednych i kalek, tzw. dom ubogich, zarządzany przez fundację dobroczynną, której prezesem została Mina Konstadt. Zabezpieczył zresztą fundusz żelazny dla tego przedsięwzięcia na hipotece domu z ul. Piotrkowskiej.
Choć Konstadt nie miał dzieci, doskonale rozumiał ich potrzeby. Przez blisko 30 lat był kuratorem żydowskich szkół i uchodzi za ojca żydowskiego szkolnictwa powszechnego. Szczególnie zaopiekował się szkołą przy ul. Solnej, gdzie wybudował w 1869 roku salę gimnastyczną. Mało tego: przez kilkanaście lat opłacał pensje nauczycieli gimnastyki i śpiewu, by żydowskie dzieci miały takie same warunki jak ich chrześcijańscy rówieśnicy. To jego inicjatywie należy przypisać, że radni zaczęli przeznaczać fundusze z kasy miejskiej także na szkoły żydowskie
Ponieważ nie mam dzieci, sukcesorów koniecznych, względem których z samego prawa byłbym obowiązany, a wobec tego wolno mi nie krępować się niczem w rozporządzaniu majątkiem mojem, przeto postanawiam naprzód jako nieodmienną zasadę, iż wszelki mój majątek, jaki z chwilą mej śmierci po mnie zostanie w nieruchomościach, kapitałach hipotekowanych i niehipotekowanych, gotowiźnie i towarach, ma być na wieczne czasy unieruchomiony w tem znaczeniu, iż z majątku tego po spieniężeniu i po skapitalizowaniu takowego nigdy czerpać nie będzie można, to jest stanowić on ma fundusz wieczysty, z którego tylko dochody, to jest procenta obracane mają być na cele poniżej przeze mnie wskazane.
Rozporządzenie majątkowe Hermana Konstadta z 20 kwietnia 1894 roku
Te środki miały być przeznaczone na kupno nieruchomości i budowę szkoły elementarnej żydowskiej oraz założenie i budowę kilku instytucji dobroczynnych: szpitala dla małoletnich dzieci i przytułku dla podupadłych rodzin, które w przeszłości żyły w dobrobycie. Jedyny warunek, jaki stawiał darczyńca, to aby na zawsze nosiły one "nazwisko instytucji Hermana i Miny małżonków Konstadt".
Po śmierci Hermana Konstadta, zgodnie z jego wolą, utworzony został fundusz wieczysty, a w 1899 powołana Fundacja im. Hermana i Miny Konstadtów. W 1900 roku wybudowano z tych pieniędzy żydowską powszechną szkołę męską przy ul. Zawadzkiej 42 (Próchnika), a w przededniu wybuchu I wojny światowej - żydowski szpital dla dzieci, który w zasadzie nigdy nie pełnił swojej roli. Został przekształcony w szpital dla chorych na tyfus, a w 1921 roku powstał w nim publiczny szpital miejski.
Po śmierci męża Mina Konstadt ufundowała na cmentarzu żydowski dom przedpogrzebowy, który jako jedyny faktycznie nosi do dziś nazwę ofiarodawców. Oboje zostali pochowani w głównej alei.
Spacer szlakiem Konstadtów
Proponuję krótki spacer szlakiem Konstadtów. Można go zacząć od pięknego domu pod atlasami przy ul. Piotrkowskiej 53. Nieruchomość należała do Konstadta już od 1884 roku, kupił ją od Karola Emde. Ciągnęła się od ul. Piotrkowskiej do Spacerowej i graniczyła z działką Izraela Poznańskiego. Na tyłach był ogród i dwie oficyny oraz zabudowania gospodarcze. Od frontu stanął elegancki budynek. Zaprojektował go Juliusz Jung, absolwent paryskiej Ecole des Beaux Arts. Wyraźne są tu wpływy architektury francuskiej, czego przykładem jest choćby żeliwna balustrada na szczycie dachu. Jednak najbardziej charakterystyczne dla tego budynku są atlasy podtrzymujące środkowy ryzalit. Stąd wzięła się popularna nazwa gmachu: dom pod atlasami.
W 1889 roku Konstadt kupił nieruchomość przy ulicy Średniej 54 (obecnie ulica Pomorska) od Jerzego Moessa. Wybudował tu najpierw jednopiętrowy budynek w oficynie i ofiarował gminie żydowskiej z przeznaczeniem na przytułek dla biednych, starców i kalek. W 1893 roku zawiązała się Fundacja "Dom ubogich", która miała pieczę nad finansami. Konstadt zagwarantował też w swoim testamencie fundusz żelazny dla tej instytucji zabezpieczony na hipotece nieruchomości przy ul. Piotrkowskiej 53.
Żydowska Męska Szkoła Powszechna im. Hermana i Miny Konstadtów przy ul. Zawadzkiej 42 (dziś Próchnika), odkupiona w 1898 roku od małżonków Zinger. Projekt wykonał Gustaw Landau-Gutenteger. Wiosną 1900 roku zakładano już sztukaterie (których dziś już, niestety, nie ma). Pierwsza elementarna żydowska szkoła zaczęła działalność w nowym gmachu w październiku 1900 roku. Była to wówczas jedna z najlepiej wyposażonych szkół w Łodzi.
Bardzo niewielu łodzian wie, że szpital zakaźny na Radogoszczu, dziś Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. dr Władysława Biegańskiego przy ul. Kniaziewicza 1/5, powinien nosić imię Konstadtów. Już w 1904 roku Fundacja Dobroczynna im. Hermana i Miny Małżonków Konstadt wystąpiła o akceptację projektu budowy szpitala dla dzieci wyznania mojżeszowego, i taką zgodę dostała. Początkowo przewidywano, że będzie tam miejsce na 60 łóżek, a szacowano, że liczba znacznie się zwiększy. W 1905 roku kupiono od Juliusza Heinzla część folwarku Julianów. Miał tam powstać szpital dziecięcy i przeniesiony ze Śródmieścia Dom Ubogich. Do 1913 roku zostały zakończone pierwsze prace budowlane i stanęły też trzy pawilony: chirurgiczny i dwa infekcyjne, oraz kilka obiektów gospodarczych. W połowie 1914 roku zaczęto przyjmować pierwszych pacjentów, ale wkrótce wybuchła wojna. Pociski artyleryjskie uszkodziły niektóre obiekty. W 1915 roku, po przeprowadzeniu prac remontowych, ulokowano tam szpital dla osób zakaźnie chorych (Radogoszcz został wtedy włączony w granice Łodzi). Zamiast żydowskich dzieci leczeni w nim byli ludzie chorzy na tyfus plamisty i szkarlatynę.
W 1933 roku Fundacja Dobroczynna im. Konstadtów nabyła od Karola Bennicha willę wraz z ogrodem przy ul. Wólczańskiej 243. Zgodnie z aktem notarialnym nieruchomość została kupiona, by urządzić tu przytułek dla podupadłych rodzin, które żyły kiedyś w dobrobycie.