W imieniu Prezydent Miasta Łodzi Hanny Zdanowskiej i Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi zapraszamy do Łodzi na uroczyste obchody 81. rocznicy likwidacji Litzmannstadt-Getto. Główne uroczystości odbędą się 29 sierpnia 2025 r. na Cmentarzu Żydowskim i na Stacji Radegast a wydarzenia towarzyszące w dniach 24-31 sierpnia.
29 sierpnia to symboliczna data – w sierpniu 1944 r. z łódzkiego getta wywiezieni zostali przez niemieckich okupantów do Auschwitz-Birkenau ostatni mieszkańcy zamkniętej dzielnicy. Potem getto było stopniowo likwidowane.
Co roku Miasto Łódź organizuje uroczystości upamiętniające te wydarzenia i oddające cześć ofiarom. W tym roku mija 80 lat od zakończenia II wojny światowej. Pamiętając o ofiarach zbrodni nazistowskich, jednocześnie chcemy mówić o tych, którzy ocaleli z Zagłady. Ocalali są z nami od lat, będą także w tym roku i aktywnie włączą się w wydarzenia. Świadectwo osób, które przeżyły Holokaust, ale także nauka płynąca ze spotkań są ważnym elementem pamięci. Na ostatnie dni sierpnia, we współpracy z wieloma partnerami, także przedstawicielami drugiego i trzeciego pokolenia, przygotowaliśmy szereg spotkań, koncertów, projekcji filmowych, wystaw otwartych dla mieszkańców Łodzi oraz gości z Polski i zagranicy.
Łódź pamięta o swoich mieszkańcach, a także o tysiącach Żydów z podłódzkich miasteczek oraz wielu miast w Europie, którzy stracili tu życie lub stąd zostali wywiezieni do obozów zagłady. W sumie przez łódzkie getto przeszło ponad 200 tysięcy Żydów. Wojnę przeżyło tylko kilka, najwyżej kilkanaście tysięcy osób. Nieliczni już Ocalali żyją dziś w różnych zakątkach Polski i świata.
PROGRAM UROCZYSTOŚCI:
29 sierpnia (piątek) – Uroczystości główne
10:00 | Otwarcie wystawy stałej Kulmhof „nie został żaden ślad…” [PL/ENG]
Miejsce: Dom Przedpogrzebowy, Cmentarz Żydowski, ul. Bracka 40
Wstęp wolny
11:00 | Uroczystości religijne i zapalenie zniczy [PL/ENG, tłumaczenie na PJM]
Miejsce: Cmentarz Żydowski, ul. Bracka 40
Transmisja online:
Facebook | YouTube
11:50 | Marsz pamięci
Trasa: ul. Zmienna → Inflancka → al. Pamięci Ofiar Litzmannstadt Getto
12:30 | Oficjalne uroczystości na Stacji Radegast [PL/ENG, tłumaczenie na PJM]
Miejsce: Stacja Radegast, al. Pamięci Ofiar Litzmannstadt Getto 12
Transmisja online:
Facebook | YouTube
15:30 | „Mnie nie trzeba kochać, mnie trzeba rozumieć*. Wymazywane, niezrozumiane, niewygodne.” – storytelling Zuzanny Hertzberg w przestrzeni wystawy "System mody" [PL/ENG]
Miejsce: Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, ul. Piotrkowska 282
Bilety: 15 zł (normalny) / 10 zł (ulgowy) → bilety.cmwl.pl
*cytat z Hindy / Barbary Beatus
17:00 | Dźwięki tęsknoty – koncert nigunów Raphaela Rogińskiego [PL]
Wstęp wolny
Miejsce: Park Ocalałych, ul. Wojska Polskiego 83
Koncert solowy Raphaela Rogińskiego, prezentującego mistyczne pieśni chasydzkie w aranżacjach na gitarę elektryczną.
Wydarzenia towarzyszące | 24–31 sierpnia 2025
24 sierpnia (niedziela)
12:00 | Spacer: Szlakiem getta na Cmentarzu Żydowskim [PL]
Start: wejście od ul. Zmiennej
Wejście: cedaka 10 zł na rzecz ratowania zabytków
Prowadzenie: Paweł Kulig, Edyta Jerzyńska
26 sierpnia (wtorek)
17:00 | Spacer: Naszą jedyną drogą jest opór. Śladami kobiet w getcie [PL]
Start: hala Bałuckiego Rynku (od ul. Zgierskiej)
Wstęp wolny
Prowadzenie: Ewa Kamińska-Bużałek, Izabela Olejnik
20:00 | Spektakl „Pęknięte serce Bałut” [PL]
Miejsce: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, ul. Wojska Polskiego 83
Zapisy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Tel.: +48 42 636 38 21 / +48 506 155 911
Spektakl inspirowany historią niemieckiego obozu dziecięcego przy ul. Przemysłowej w Łodzi oraz postacią Eugenii Pol / Genowefy Pohl.
27 sierpnia (środa)
16:00 | Czytanie opowiadań Chavy Rosenfarb[PL]
Miejsce: Park Ocalałych, ul. Wojska Polskiego 83
Wstęp wolny
Czyta: Anita Tomczak
17:00 | Warsztat: Mapa pamięci. Tu-tam-kiedyś-dziś[PL/ENG]
Prowadzenie: Patrycja Dołowy
Miejsce: Centrum Dialogu
Zapisy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Tel.: +48 42 636 38 21 / +48 506 155 911
19:00 | Rozmowa: Ile z Ocalałych jest w nas?[PL/ENG]
Miejsce: Centrum Dialogu
Zapisy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Tel.: +48 42 636 38 21 / +48 506 155 911
28 sierpnia (czwartek) – Dzień Ocalałych
16:00 | Uroczystość wręczenia certyfikatów drzew pamięci[PL/ENG]
Miejsce: Park Ocalałych
Wstęp wolny
Z udziałem Chóru Dziecięcego Miasta Łodzi oraz Chóru Żydowskiego Clil.
17:00 | Spotkanie: Nie będziemy obojętni – wspomnienie Mariana Turskiego[PL/ENG]
Miejsce: Centrum Dialogu
Zapisy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Tel.: +48 42 636 38 21 / +48 506 155 911
19:00 | Koncert: Pieśni żydowskie – Marek i Maciej Kądziela[PL]
Miejsce: Park Ocalałych
Wstęp wolny
20:00 | Koncert zespołu NACHUM: Szechina cicho się uśmiecha[PL/ENG]
Miejsce: Centrum Dialogu
Zapisy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Tel.: +48 42 636 38 21 / +48 506 155 911
30 sierpnia (sobota)
11:00 | „Pojednany ze złem” – spotkanie z Leonem Weintraubem, Ocalałym z łódzkiego getta [PL/ENG]
Miejsce: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, ul. Wojska Polskiego 83
Zapisy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Tel.: +48 42 636 38 21 / +48 506 155 911
Liczba miejsc ograniczona
UWAGA WYDARZNIE o 13:30 ZOSTAŁO ODWOŁANE Z PRZYCZYN NIEZALEŻNYCH OD CENTRUM DIALOGU
13:30 | Oprowadzanie kuratorskie Pawła Michny po wystawie „System mody” [ENG]
Miejsce: Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, ul. Piotrkowska 282
Bilety: 38 zł (normalny) / 28 zł (ulgowy) → bilety.cmwl.pl
16:00 | Spacer site-specific – finał warsztatu „Mapa pamięci. Tu‑tam‑kiedyś‑dziś” [PL/ENG]
Start: Park Ocalałych
Wstęp wolny
Działanie performatywne: spacer po mieście z małymi obiektami-symbolami oraz opowieściami potomków powiązanymi z Łodzią i ich miejscem pochodzenia.
31 sierpnia (niedziela)
12:00 | Spacer śladami getta łódzkiego – Stacja Radegast [PL/PJM]
Start: Oddział Stacja Radegast, al. Pamięci Ofiar Litzmannstadt Getto 12
Wstęp: 12 zł (normalny) / 6 zł (ulgowy)
14:00 | Pokaz filmu „Świat zadrży” (The World Will Tremble) + spotkanie z reżyserem Lior Geller [PL/ENG]
Miejsce: EC1 Miasto Kultury, ul. Tuwima 46
Wstęp bezpłatny
Zapisy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Tel.: +48 42 636 38 21 / +48 506 155 911
Opis: Film Liora Gellera opowiada o ucieczce więźniów zmuszonych do grzebania swoich współbraci. Po seansie spotkanie w języku angielskim z tłumaczeniem na polski.
Więcej informacji: https://www.centrumdialogu.com/litzmannstadt-ghetto
Publikujemy dla Państwa także przemówienie Leona Weintrauba z uroczytości głównych 29.08.2025 na Stacji Radegast:
Drodzy i bardzo mi bliscy Ocaleni z Getta-Litzmannstadt, tego miejsca
cierpienia i poniżenia, wielce szanowni przedstawiciele miasta Łodzi, władz państwowych, organizacji oraz wyznań́, drodzy goście z bliska i daleka, a w szczególności witam tak licznie przybyłych mieszkańców naszego miasta.
Jestem Łodzianinem i z dumą zwę się ’a Lodzermensz.’ Urodziłem się
1 stycznia 1926 roku mam więc 99 lat. Po śmierci ojca w roku 1927 matka spieniężyła, co tylko mogła i otworzyła małą pralnię na ulicy Kamiennej 2, obecnie Włókienniczej. W tych dwóch niewielkich pomieszczeniach mieszkała matka z pięciorgiem dzieci.
Byłem dobrym uczniem i po 6 klasie otrzymałem miejsce w gimnazjum imienia Józefa Piłsudskiego. Miałem zacząć́ dalsze kształcenie 1 września 1939 roku.
Napaść́ hitlerowskiej armii na nasz kraj zniweczyła te plany.
Zimą 1940 roku nastąpiło przymusowe przeniesienie do utworzonego przez nazistów Getta-Litzmannstadt. W getcie pracowałem w Resorcie Metal I. Ten trwający prawie 5 lat pobyt za murami to była ciężka praca dla hitlerowskiej armii i III Rzeszy oraz chroniczny, bezustanny głód…
Najbardziej pamiętny i dramatyczny był wrześniowy tydzień 1942 r., nazwany Wielką Szperą: ze szpitali i mieszkań niemiecka policja wraz z żydowską zabrała wszystkie dzieci poniżej 10 roku życia, przewlekle chorych i starych powyżej 65 lat. Około 15 tysięcy ludzi zamordowano wtedy w obozie zagłady w Chełmie nad Nerem
W sierpniu 1944 roku rozpoczęła się̨ likwidacja getta, a my zostaliśmy deportowani do Auschwitz-Birkenau. Moją mamę̨ i ciocię Ewę̨ zamordowano
w komorze gazowej w dniu przybycia do obozu 19 sierpnia. Ja przeszedłem
selekcję na rampie. Po niej nastąpiła procedura pozbawienia nas człowieczeństwa. Począwszy od rozebrania do naga w łaźni i odebrania osobistych rzeczy, przez brutalne usunięcie wszelkiego owłosienia, często wraz ze skórą, po dezynfekcję płynem z karbolem, i ubrania nas w łachy: spodnie, koszulę, kurtkę̨, drewniaki…Tak nas zdegradowano do przedmiotów jednorazowego użytku.
Odczuwam wielki żal i ubolewam bardzo, że w wielu krajach Europy, także i
w naszym, bezkarnie maszerują osoby w uniformach zbliżonych do nazistowskich i skandują hasła nazistowskie. Osoby te dumnie nazywają się
narodowcami i identyfikują się z ideami głoszonymi przez niemieckich nazistów. Tym samym utożsamiają się z ideologią, która pod znakiem złamanego krzyża mordowała tych, których uważała za ‘podludzi’. Ta ideologia, nastawienie, które głosi wrogość́ i nienawiść́ do innych, oraz określa rasizm, antysemityzm i homofobię jako zalety. I to dzieje się w naszym kraju, który doznał tyle szkód, tak wiele ucierpiał podczas hitlerowskiej, nazistowskiej okupacji.
Mało wydarzeń ma tak obszerną dokumentację tak w słowie, jak i obrazach i filmach, jak okres 12-letniego panowania ’Tysiącletniej III Rzeszy’, czas Zagłady, Holokaustu. Prawda o ludobójstwie w czasie II wojny światowej jest faktem historycznym, opartym na świadectwach, dokumentach o niespotkanym w historii ludzkości niewyobrażalnym ludzkim cierpieniu. Próby jej negowania oznaczają wtórne pozbawienie życia milionów niewinnych ofiar. Nie ma i nigdy nie będzie zgody na zakłamywanie historii. Z szacunku do tych, którzy zostali bestialsko zamordowani tylko dlatego, kim byli.
Podaję tu przykład osobnika, posła do Parlamentu Europejskiego. Grzegorz B...n publicznie zakwestionował fakt zagłady z użyciem komór gazowych w Auschwitz, nazywając je „niestety fake” (fałszywą informacją) i odwołując się do antysemickich teorii spiskowych. Ten kłamca, przestępca i złoczyńca otwarcie nawołuje do nienawiści wobec innej przynależności narodowej czy religijnej, pomimo, że jest to w Polsce karalnym przestępstwem. To nie pierwszy raz, gdy on przekracza granice debaty publicznej. 12 grudnia
2023 r. wtargnął z gaśnicą na uroczystość Chanuki w Sejmie, gasząc świece.
W maju 2023 r. przerwał wykład prof. Jana Grabowskiego w Niemieckim
Instytucie Historycznym w Warszawie, wyrywając mikrofon i przewracając sprzęt nagłaśniający. W swoich wypowiedziach wielokrotnie nawoływał do nienawiści wobec mniejszości narodowych.
Apeluje do wszystkich ludzi dobrej woli, aby zwielokrotnili wysiłki przeciwdziałania - zawsze i wszędzie - poglądom, których skutki - ludobójstwo, my, byli więźniowie tego Getta, doświadczyliśmy i dzisiaj tutaj upamiętniamy.
Powtarzam: bądźcie uważni i czujni! My Ocaleni wiemy, że konsekwencją takiego nastawienia jest prześladowanie, czego następstwa odczuliśmy na własnej skórze. Bierzmy więc na serio to, co głoszą wrogowie demokracji. Oni naprawdę chcą wprowadzić w życie hasła, które propagują, o ile uda im się dojść do władzy. Unikajmy błędu z lat trzydziestych, kiedy lekceważono zamiary niemieckich nazistów stworzenia państwa wolnego od Żydów, Romów, ludzi o odmiennych poglądach i chorych, uznanych za niewartych życia.
Współczesna wiedza o naszym dziedzictwie, o DNA, udowadnia, że istnieje tylko jedyna rasa ludzi, Homo sapiens. Tak więc teoria rasizmu, podstawowe założenie nazistowskiej ideologii, jest fałszywa i niezgodna z wiedzą. Zapewniam Was, że gdy jako ginekolog wykonywałem operację, to jaki by nie
był kolor skóry pacjentki, tkanki pod nią są identyczne u wszystkich.
Astronomowie zapewniają, że takich układów słonecznych – galaktyk – jak nasza – są tryliony w kosmosie. Nasz globus to tylko pyłek we wszechświecie. Czy to nie absurd, aby mieszkańców na tym pyłku dzielić na tysiące ugrupowań, często wrogich wobec siebie?
Co roku odbywają się w parlamentach długie dyskusje o ograniczeniu wydatków w budżetach. Wielkie sumy przeznacza się na zbrojenia.
Pokojowe współżycie narodów nie kosztowałoby grosza. A ile można by było dobrego stworzyć za te pieniądze!
Pragnę̨ podziękować́ i wyrazić́ moją uznanie kierownictwu oraz wszystkim współpracownikom Centrum Dialogu w Łodzi za ich niestrudzoną działalność́, mającą̨ na celu uczczenie i zachowanie pamięci o ofiarach nazistowskiej ideologii. Obchody Rocznicy Likwidacji Litzmannstadt - Getta stanowią i przypomnienie o nieludzkim traktowaniu ludzi, i ostrzeżenie przed coraz głośniejszym ruchem radykalnej i antydemokratycznej prawicy.
Proszę zgromadzonych, aby wstali i chwilą ciszy uczcili pamięć ofiar niemieckiego nacjonalizmu.
Publikujemy dla Państwa także przemówienie Kamilii Majchrzyckiej-Szymańskiej, dyrektorki Centrum Dialogu z Dnia Ocalałych 28.08.2025:
Szanowni Państwo,
nazywam się Kamila Majchrzycka i po raz pierwszy mam zaszczyt przywitać Państwa jako dyrektorka w Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi w tym najbardziej uroczystym dla nas czasie w roku, jakim są obchody 81. rocznicy likwidacji Litzmannstadt-Getto. Witam serdecznie naszych najważniejszych gości – Ocalałych i ich rodziny. Witam przedstawicieli gospodarza Obchodów – Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi i Urzędu Miasta Łodzi. Witam także wszystkich partnerów, przyjaciół, łodzian oraz gości z całego świata.
Łódź, jak co roku pamięta o osobach, które zginęły w łódzkim getcie. Pamiętamy o Żydach – nie tylko jako ofiarach, ale także współmieszkańcach Łodzi, z której zostali wywiezieni i zamordowani. Dziś poczucie goryczy i winy z powodu krzywd i zła wyrządzonego Żydom rozciąga się na wszystkich, którzy doświadczyli bądź doświadczają brutalnej przemocy i którzy nie mogą zniknąć z naszego horyzontu moralnego.
Horyzont ten wyznaczają nam historie i postawy Ocalałych z Holocaustu. Wielu z nich doświadczenie wojny przekuło w misję naprawiania świata. Byli aktywistami, pomagali ludziom i ocalali pamięć o ofiarach wojen. Wierzyli, że miłość pokona nienawiść, a świat – mimo, że często okrutny – przetrwa. Ich opowieść i świadectwo daje przyszłym pokoleniom siłę i nadzieję. Jest także wezwaniem do budowania świadomego, odważnego i empatycznego społeczeństwa obywatelskiego.
Dziś, gdy świat znów tonie w konfliktach zbrojnych i kryzysach humanitarnych, a nastroje społeczne niebezpiecznie przypominają te sprzed wybuchu II Wojny Światowej, przesłanie życia Ocalałych związanych z Centrum Dialogu zyskuje dodatkowej mocy. A my jako zespół Centrum Dialogu czujemy jeszcze większą odpowiedzialność, by rozpowszechniać to przesłanie, prowadzić edukację antydyskryminacyjną i międzykulturowy dialog oraz odważnie reagować na potrzeby, wyzwania i trudy współczesnego świata.
Robimy to nieprzerwanie od 14 lat, dzięki pracy wielu niezwykłych osób. Szczególną osobą jest Joanna Podolska – która przez lata z empatią i odwagą budowała tę instytucję. Joanno, dziękuję za Twoje zaufanie i serdeczność.
Pragnąc przedstawić się Państwu i powiedzieć dlaczego ciągłość pokoleń jest dla mnie tak ważna, chcę wspomnieć, że cała moja rodzina pochodzi ze Starych Bałut. Z okien bloku babci patrzyłam, jak powstaje Park Ocalałych i budynek Centrum Dialogu. Obecnie wciąż mieszkam na Bałutach. Moja córka chodzi tu do szkoły. Ja od ponad 15 lat jestem menedżerką kultury, kuratorką oraz producentką wydarzeń artystycznych i edukacyjnych związaną z Łodzią. W swojej pracy kieruję się wiarą, że używając odważnie języka etyki, kultury i sztuki, jesteśmy w stanie wyobrazić sobie świat, gdzie różnorodna wspólnota jest możliwa. Świat bez wojen i podziałów. A następnie do niego dążyć.
Na dowód tych słów zapraszam Państwa serdecznie na koncert zespołu Nachum, który łącząc historię ze współczesnością stwarza symboliczną przestrzeń do spotkania byłych i obecnych mieszkańców Łodzi. Zespół wziął na swój muzyczny warsztat pieśni jidysz żydowskiego kompozytora pochodzącego z Rzeszowa – Nachuma Sternheima – i nadał im awangardowy charakter, oscylujący na pograniczu jazzu oraz muzyki rozrywkowej. W repertuarze zespołu Nachum specjalnie na tegoroczne Obchody znajdują się także teksty na bazie poezji Chavy Rosenfarb, ocalałej z Getta Łódzkiego pisarki i poetki.
Ale zanim zaproszę zespół na scenę, chciałam wyrazić słowa wdzięczności. Wszystkie wydarzenia w ramach obchodów 81. rocznicy likwidacji Litzmannstadt-Getto odbywają się dzięki finansowaniu Urzędu Miasta Łodzi oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Z tego miejsca chciałam podziękować także wszystkim partnerom. Wśród nich są: Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi – Odział Stacja Radegast, Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem – oddział Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie, Stowarzyszenie „Strażnicy Pamięci”, Łódzki Szlak Kobiet, Fundacja Granice, Chór Żydowski Clil, Chór Dziecięcy Miasta Łodzi, Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, EC 1 – Miasto Kultury. Ogromne podziękowania składam także całemu zespołowi Centrum Dialogu, a w szczególności Jolancie Lechowskiej-Białeckiej za przygotowanie i organizację wszystkich wydarzeń i uroczystości.
A teraz zapraszam już Państwa na koncert.
Życzę wieczoru pełnego emocji i pamięci.
Przed Państwem zespół NACHUM: Miłosz Pękala, Ola Bilińska, Ola Rzepka, Noem Zylberberg i Piotr Łyszkiewicz.