Page 599 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi - Chava Rosenfarb. Drzewo życia - tom trzeci.

wiecznego Drzewo Życia zaczęło symbolizować Torę, ponieważ jej nauka jest
źródłem wiecznej mądrości. Dlatego też drążki, na które nawinięty jest zwój Tory,
nazywa się acej chajim (drzewami życia). W midraszach Drzewo Życia stanowi
centralny element obrazu świata przyszłego: pośrodku stoi drzewo życia, cień
swój ścieląc na całej rajskiej ziemi. Drzewo to ma smaków piętnaście tysięcy,
a każdy inny, podobnie różnorodna jest woń tego drzewa. Ponad nim zawieszo-
ne są chmury chwały. A z czterech stron świata wieją przezeń wiatry, niosąc
jego zapach z jednego krańca świata na drugi. Pod drzewem siedzą uczeni
i objaśniają Torę . Drzewo Życia wiązane jest również z jednym z najstarszych
35
i najbardziej upowszechnionych symboli, występujących w żydowskiej sztuce
kultowej – z menorą. Niektórzy wywodzą jej kształt właśnie od Drzewa Życia
o siedmiu gałęziach. Zaś w mistyce żydowskiej Drzewo Życia stanowi strukturę
dla boskich emanacji – sefirot:
Dziesięć sefirot tworzy mistyczne Drzewo Boga albo Drzewo Boskiej Mocy;
każda z nich jest jakoby gałęzią, wspólny zaś dla nich korzeń jest nieznany i nie-
poznawalny. En-Sof to nie tylko ukryty korzeń wszelkich korzeni, ale również
36
sok drzewa krążący we wszystkich gałęziach. Tak więc każda z części drzewa,
przedstawiająca jeden z mistycznych atrybutów Boga, żyje nie sama z siebie, lecz
czerpie życie z En-Sof, Boga ukrytego. (…) owo Drzewo Boga stanowi jednocześnie
strukturę wszystkich światów; rośnie ono we wszelkim stworzeniu i rozpoście-
ra swe gałęzie na wszystkie strony. Dlatego tu, na dole, w świecie ziemskim,
wszystko trwa tylko dzięki temu, że żyje w nim i trwa coś z owej mocy sefirot .
37
Tytuł powieści Rosenfarb odsyła zatem do całego spektrum różnorodnych
znaczeń o bardzo długiej tradycji i nieoczywistej wymowie. Czy możemy się jednak
pokusić o jakąś konkretną interpretację tytułowego drzewa życia?
Przede wszystkim warto zauważyć, że pojedyncze drzewo, wiele drzew, las
stanowią niezwykle istotne motywy w twórczości Rosenfarb, nie tylko w trylogii
poświęconej łódzkiemu gettu, ale również w jej poezji, a także w dzienniku. Jej
debiutancki tom wierszy nosi tytuł: Di balade fun nechtikn wald (Ballada o wczo-
rajszym lesie). Tytułowy poemat liczący ponad 70 strof opowiada o spalonym lesie:

35 Louis Ginzberg, Legendy żydowskie. Księga Rodzaju, tłum. Jerzy Jarniewicz, Warszawa 1997,
s. 36.
36 En-Sof (inna pisownia: Ein-Sof) – Nieskończoność, mistyczne imię Boga, kryjące w sobie najbar-
dziej niepojęty dla człowieka aspekt boskości, która kryje w sobie zarówno Nicość jak i doskonałą
Pełnię; otchłań prześwitująca poprzez szpary we wszelkim stworzeniu (Gershom Sholem, Misty-
cyzm żydowski, tłum. Ireneusz Kania, oprac. Michał Galas, Warszawa 1997, s. 271).
37 Gershom Sholem, op. cit., s. 268. 597