Centrum Dialogu im. Marka Edelmana
  • EN

Alice de Buton

Urodziła się w Berlinie w 1901 roku. W 1921 r. przeprowadziła się do Wiednia, gdzie otrzymała austriackie obywatelstwo. W październiku 1941 r. została deportowana wraz z I wiedeńskim transportem do getta w Łodzi. Zamieszkała początkowo na ul. Przelotnej, a potem na Brzezińskiej 7. Rozpoczęła prace najpierw w Wydziale dla Nowo Wysiedlonych, a od stycznia 1942 r. w Wydziale Archiwum. Alice de Buton pisała też szkice dotyczące rzeczywistości getta oraz wiersze. Z tekstu pt. Wie arbeitet der Neueingesiedelte im Getto (Jak pracuje nowo wysiedlony w getcie) dowiadujemy się, iż w Wiedniu pracowała jako urzędniczka oraz, że była laureatką konkursu na najlepszą maszynistkę. Doskonałe rekomendacje z Wiednia oraz „gładko zaliczony egzamin” pozwoliły jej uzyskać pracę w Wydziale Archiwum, gdzie pełnić miała „funkcję samodzielnej korespondentki-maszynistki”. Najprawdopodobniej została wywieziona jednym z ostatnich transportów do Auschwitz, gdzie zginęła.

Bernard Heiling

Urodził się w miejscowości Prostejov w Czechach w 1902 roku. Po ukończeniu Akademii Handlowej pracował w różnych zakładach przemysłowych. Następnie studiował w Norymberdze, Wiedniu, Bazylei, gdzie doktoryzował się w zakresie ekonomii politycznej. W dziedzinie swoich zainteresowań, tzn. historii gospodarczej Żydów w Europie Zachodniej, wyrobił sobie nazwisko już w młodym wieku. Opublikował też wiele artykułów z tego zakresu. Szczególnie ważna była praca „Zur Entstehung der Prossnitzer Konfektionsindustrie50”. Została ona przetłumaczona na język czeski, holenderski i angielski. Oprócz tego opublikował wiele znakomitych prac, poświęconych głównie przemysłowi włókienniczemu.
Do łódzkiego getta został deportowany wraz z żoną Wierą 22 października 1941 r. II transportem praskim. Mieszkał początkowo w pokoju przy Franzstrasse 13/27, a potem na Dolnej 21/13. Od lutego 1942 r. pracował w Archiwum. Wydaje się, iż pozostawał w bliskich stosunkach z Oskarem Rosenfeldem, gdyż ten w obliczu choroby serca pozostawił Heiligowi i Singerowi swój testament. Bernard Heilig zmarł na gruźlicę 29 czerwca 1943 r. W dzień jego pochówku, 30 czerwca 1943 r., pojawił się w Kronice obszerny zapis dotyczący jego osoby. Kronikarz wspomina, że Heilig należał do niewielkiego kręgu ekspertów gospodarczych, którzy „zajmowali się ekonomiczną historią Żydów i jednocześnie prowadzili badania statystyczne”. W Archiwum dr Heilig zajmował się losem Żydów deportowanych z Zachodu i dostarczał „wielce pouczających tabel statystycznych”.

Else Rauch

 

Else Rauch urodziła się 28 VI 1888 r. w Lüneburgu (Dolna Saksonia) w całkowicie zasymilowanej rodzinie Mayerów. Ukończyła seminarium nauczycielskie i została zatrudniona w szkole podstawowej w Hamburgu. Uczyła języka niemieckiego, historii, geografii oraz religii ewangelickiej. Miała opinię świetnej, ogólnie lubianej i poważanej wychowawczyni. Własnych dzieci nie miała. Od rozwodu z mężem w 1929 r. żyła samotnie. Po dojściu Hitlera do władzy (1933) pozostała na stanowisku aż do 1935 r., kiedy to gestapo rozpoznało jej żydowskie pochodzenie i została w związku z tym zwolniona z pracy. 26 X 1941 r. przesiedlono ją z Hamburga do getta łódzkiego. Początkowo mieszkała w kolektywie przy ul. Młynarskiej, później, razem z 12 innymi lokatorami, w lokalu przy ul. Tokarskiej 7. Ci spośród jej współlokatorów, którzy przeżyli wojnę, wspominali uroczystość, jaka odbyła się z okazji świąt Bożego Narodzenia i przypadającego właśnie żydowskiego święta Chanuka. Inicjatorką tej uroczystości była Elsa Rauch. Pracowała w resorcie rymarskim, gdzie zajmowała się młodzieżą i dziećmi pracującymi w tymże resorcie w ramach tzw. „przewarstwowienia”. 10 V 1942 r. została deportowana do obozu zagłady w Chełmnie n. Nerem (Kulmhof), gdzie zginęła. W 1995 r. wydano w Hamburgu zbiór wspomnień pisanych przez jej byłych uczniów.

Źródło: Kempa A., Szukalak M., Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych, tom 4, A–Z, Łódź 2004;

Emil Krakauer

 

Emil Krakauer urodził się 29 IV 1876 r. w Nikolsburgu (Mikulov) na Morawach. Po ukończeniu studiów rabinicznych w Komotau (Chomutov) uzyskał uprawnienia do wykonywania zawodu rabina. Mimo ślepoty, której nabawił się w wyniku szoku nerwowego (1918), nie porzucił zawodu. Po aneksji Sudetów przez Niemców zamieszkał w Pradze. W październiku 1941 r. został przesiedlony z Pragi do łódzkiego getta. Mimo interwencji Przełożonego Starszeństwa Żydów został 16 XI 1942 r. wysłany wraz z żoną do obozu zagłady w Chełmnie n. Nerem (Kulmhof), gdzie zginął.

Źródło: Kempa A., Szukalak M., Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych, tom 4, A–Z, Łódź 2004;

Ernst Beer

Ernst Beer urodził się 26 VI 1881 r. Funkcję rabina pełnił w Oldenburgu. Do getta łódzkiego został przesiedlony 29 X 1941 z Berlina wraz z żoną Amie (ur. 13 III 1889) i córką Gitlą (ur. 18 II 1913) w 1941 r. Od grudnia 1941 wchodził w skład Kolegium Rabinackiego w getcie. Mieszkał przy ul. Wróbla 24. Wszyscy zostali wywiezieni 8 IX 1942 r. do Chełmna n. Nerem (Kulmhof) i tam zamordowani.

 

Źródło: Kempa A., Szukalak M., Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych, tom 4, A-Z, Łódź 2004;

František Kafka

František Kafka urodził się 5 XII 1909 r. Był adwokatem, doktorem praw. W październiku 1941 r. został deportowany z czeskiej Pragi do łódzkiego getta w tzw. „drugim transporcie”, liczącym tysiąc przesiedleńców. W getcie mieszkał przy ul. Młynarskiej 20. Po trzech latach pobytu w łódzkim getcie, 11 III 1944 r. został przesiedlony do Częstochowy wraz z liczną grupą skierowaną do pracy w zakładach zbrojeniowych „Hasag”. Przez pewien czas pracował w Skarżysku-Kamiennej, potem znów w Częstochowie, gdzie doczekał wyzwolenia 17 I 1945 r. Po powrocie do kraju walczył w szeregach armii czechosłowackiej, później przez pewien czas pełnił funkcję sekretarza pierwszego rządu republiki w Koszycach, a następnie, odsunąwszy się od działalności politycznej, poświęcił się pracy naukowej i literackiej. Już w r. 1946 opublikował opowiadanie napisane w łódzkim getcie Vánoční legenda z Ghetta (Bożonarodzeniowa legenda getta). Kolejną introspekcję autora w ponury świat realiów łódzkiego getta przyniosła jego powieść Krutá letá (Praha 1963). Autor przedstawił w fabularnej formie stosunki panujące w getcie i psychologię zbiorowości ludzkiej w skrajnie ekstremalnych warunkach izolacji na ograniczonym terytorium zamkniętej dzielnicy. Już po śmierci pisarza (1991) ukazała się jego obszerna rozprawa o Jehudzie Löwie, synu Becalela, wybitnym praskim rabinie z przełomu XVI i XVII w., przez kilka lat, od kwietnia 1592 r. rektorze jesziwy w Poznaniu i nadrabinie Wielkopolski: Velký pražský rabi Jehuda Löw (1994).

Źródło: Kempa A., Szukalak M., Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych, tom 4, A–Z, Łódź 2004;

Hugo Natansen

 

Hugo Natansen urodził się 2 XI 1897 r. w Hamburgu. Specjalizował się w badaniach nad leczeniem reumatyzmu mięśniowego glukozą. Wydalony z Niemiec pod zarzutem szpiegostwa, przebywał od 1938 r. w Pradze, skąd został w 1941 r. deportowany w piątym transporcie praskim do łódzkiego getta. Zamieszkał wraz z żoną Henriettą (ur. 23 XI 1894) i córką Julią (Juttą) (ur. 15 III 1921) przy Starym Rynku 10. Tutaj pracował jako lekarz specjalista w zakresie reumatologii i astmy. Podczas likwidacji getta został wywieziony 7 VII 1944 r. do Auschwitz-Birkenau (Oświęcim-Brzezinka), gdzie zginął.

Źródło: Kempa A., Szukalak M., Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych, tom 4, A–Z, Łódź 2004;

Jakob Edmund Speyer

Jakob Edmund Speyer urodził się 11 XI 1878 r. we Frankfurcie n. Menem, był synem kupca. Studiował na uniwersytecie w Heidelbergu, gdzie uzyskał promocję na podstawie dysertacji Zur Kenntnis der Additionsfähigkeit ungesättigter Verbindungen (1901). Był asystentem Towarzystwa Fizycznego we Frankfurcie n. Menem (1902–1914), habilitował się na podstawie rozprawy Beiträge zur Kenntnis des Thebains und seiner Derivate (1915), został profesorem chemii organicznej (1932). Był współpracownikiem zakładów chemicznych Mercka. Propagował racjonalne odżywianie i badał wpływ witamin na organizm człowieka. Zmarł w łódzkim getcie 5 V 1942 r. wskutek wyczerpania i osłabienia czynności serca.

 

Źródło: Kempa A., Szukalak M., Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych, tom 4, A–Z, Łódź 2004;

Karl Bondy

BONDY Karl Bondy był doktorem filozofii i kierownikiem policji żeńskiej w getcie łódzkim. Urodził się 2 IX 1882 r. Do getta przybył z Pragi w październiku 1941 r. drugim transportem praskim i zamieszkał przy ul. Rybnej 10. Wkrótce przejął kierownictwo nad przybyszami z tegoż transportu, zwanego kolektywem, a następnie kierownictwo wszystkich transportów z Pragi. Był kierownikiem Wydziału dla Przesiedlonych mającego za zadanie wyszukiwanie lokali na potrzeby nowych mieszkańców getta. Ceniony był za opiekę nad przesiedlonymi. W listopadzie 1942 r. został mianowany przez Przełożonego Starszeństwa Żydów Chaima M. Rumkowskiego kierownikiem nowo powołanej policji kobiecej (FOD), w stopniu aspiranta, a po jej rozwiązaniu pozostawał nadal oficerem policji w rewirze III OD. Data i miejsce śmierci nieznane.

Źródło: Kempa A., Szukalak M., Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych, tom 4, A–Z, Łódź 2004;

Kurt Beer

BEER Kurt Beer był czeskim muzykiem i dyrygentem. Urodził się 1 IV 1911 r. Do łódzkiego getta został przywieziony transportem nr 2 i zamieszkał przy ul. Pieprzowej 4. Został wymeldowany z miejsca zamieszkania 1 IV 1942 r. i zamordowany prawdopodobnie wkrótce w obozie zagłady w Chełmnie n. Nerem (Kulmhof).

Źródło: Kempa A., Szukalak M., Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych, tom 4, A-Z, Łódź 2004;

© 2020 Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi.