Centrum Dialogu im. Marka Edelmana
  • EN

Biogramy

Oskar Rosenfeld

Oskar RosenfeldKronikarz, dziennikarz, działacz syjonistyczny. Urodził się w miejscowości Korycany na Morawach w 1884 roku. Po maturze przeprowadził się wraz z matką do Wiednia, gdzie w 1902 r. rozpoczął studia z zakresu filologii i historii sztuki zakończone doktoratem w 1908 r. na podstawie pracy Philipp Otto Runge in der Romantik. Od wczesnej młodości wykazywał zdolności literackie. Publikował artykuły i rozprawy na temat literatury, sztuki i teatru w czasopismach syjonistycznych „Die Welt” i „Jüdische Volksstimme”. W 1902 r., jako młody student, nawiązał kontakt z Teodorem Herzlem, twórcą nowoczesnego syjonizmu, który wysoko oceniając jego umiejętności, zaliczył go do swoich współpracowników. W 1904 r. Oskar zaczął wydawać czasopismo żydowskich studentów „Unsere Hoffnung”. W 1909 r. założył wraz z Hugonem Zuckermannem i Adolfem Standem teatr „Jüdishe Bühne” – pierwszy żydowski teatr w Wiedniu. Oprócz rozprawy Philipp Otto Runge in der Romantik (1908) opublikował m. in. powieści Die vierte Galerie (1910), Mendl Ruhig (1914), Tage und Nächte (1920), Komädianten (1930). W latach I wojny światowej znalazł się w Bułgarii. Pracował w Sofii w Bułgarsko-Austriackiej Izbie Handlowej oraz redagował czasopismo „Bulgarische Handelszeitung”. Zwiększył aktywność w kołach syjonistów-rewizjonistów w ruchu tzw. Judenstaatspartei. Spotykał się z przywódcą tego ruchu Zeewem (Włodzimierzem) Żabotyńskim. W latach 1923–1927 redagował czasopismo syjonistyczne „Wiener Morgenzeitung”, zaś w latach 1929–1938 syjonistyczny tygodnik „Die neue Welt” i publikował w nim własne artykuły wstępne, felietony i komentarze. Zdecydowanie występował przeciwko asymilacji Żydów. W swych artykułach ostro reagował na powstanie Trzeciej Rzeszy pod rządami Hitlera, przewidując smutną przyszłość żydowskich obywateli Niemiec. W 1936 r. jeden ze swych artykułów zakończył hasłem „Podejmujemy walkę!” Zorganizował w Wiedniu występ hebrajskiego teatru „Habima” (1926). W 1927 r. otworzył tamże żydowski teatr „Jüdische Künstlerspiele” i zorganizował w nim występy wileńskiej „Wilner Trupe” oraz zespołu Morrisa Schwarza. W tym samym czasie tłumaczył pisma Szaloma Alejchema, Mendele Mojcher Sforima, Icchaka Lejba Pereca i Jehoszui Singera. Aneksja Austrii przez Niemcy (1938) zakończyła działalność Rosenfelda w Wiedniu. Wyemigrował do Pragi, gdzie pracował jako korespondent londyńskiej „The Jewish Chronicle”. W 1939 r. przygotował się do emigracji do Anglii. Jego żona Henrietta wyjechała pierwsza. Wybuch II wojny światowej uniemożliwił wyjazd jego samego. W 1941 r. został, wraz z 5 tysiącami praskich Żydów, deportowany do łódzkiego getta, gdzie zamieszkał początkowo przy ul. Zgierskiej 3, a następnie przy ul. Łagiewnickiej 27. Od 4 VI 1942 r. pracował w urzędzie statystycznym getta, gdzie współpracował przy sporządzaniu kroniki codziennych wydarzeń. Jego zwierzchnik Boruch Praszkier, dostrzegając w swoim podwładnym wybitny talent naukowy i literacki, starał się oszczędzać Rosenfelda podczas codziennej walki o byt i zapewniał mu możliwie najlepsze warunki egzystencji. W przeciwieństwie do niemieckich, austriackich i czeskich Żydów deportowanych do getta Rosenfeld starał się zbliżyć do Żydów miejscowych, poznać ich mentalność, specyficzny łódzki język jidysz oraz tradycję świąt i wiary. Mimo świadomości, że do spisywanej w urzędzie statystycznym kroniki zawsze może zajrzeć gestapo, notował własne spostrzeżenia i uwagi. Ostatnie swoje zapiski, datowane na 28 VII 1944 r., zatytułował Weltuntergang oder Erlösung (Koniec świata czy wyzwolenie). W sierpniu 1944 r., podczas ostatecznej ewakuacji getta, został deportowany do Auschwitz-Birkenau (Oświęcim-Brzezinka), gdzie zginął w komorze gazowej. Jego 17 przypadkowo uratowanych zeszytów z zapiskami znajduje się obecnie w jerozolimskim instytucie Yad Vashem. W 1994 r. zostały one opublikowane przez wydawnictwo „Neue Kritik” pt. Wozu noch Welt w opracowaniu Hanno Loewy’ego. W niedalekiej przyszłości ma się ukazać hebrajskie tłumaczenie zapisków Rosenfelda przygotowywane przez Yad Vashem.


Źródła: Kempa A., Szukalak M., Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych, tom 4, A–Z, Łódź 2004;

© 2020 Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi.