Page 2 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Raport 2016 - Sprawiedliwi nr 2.

SPRAWIEDLIWI_NR_2_A4_Layout 1 14/07/16 10:45 Page 2
RAPORT 2016: Sprawiedliwi No 2
Zwykła ludzka

przyzwoitość

[
Aleksanda Polit // Uniwersytet
Jana Kochanowskiego w Kielcach
filia w Piotrkowie Trybunalskim,
Wiktoria Ulma 1 Paulina Kołodziej // absolwentka [
XIII LO w Łodzi

Warszawskie zoo po wybuchu II wojny światowej
Bestialska egzekucja została do- dział, jak kilkoro dzieci własno- ze zwykłego ogrodu zoologicznego przeistoczyło się w azyl
konana przez pięciu żandarmów ręcznie rozstrzelał Kokott. Jego
i kilku granatowych policjantów. słowa wypowiedziane po polsku dla prześladowanych wówczas Żydów i działaczy konspiracji,
Grupie przewodniczył szef poste- wryły się głęboko w pamięć: Pa- nazywany przez nich „Willą pod Zwariowaną Gwiazdą”.
runku w Łańcucie, porucznik Eilert trzcie, jak giną polskie świnie
Dieken. Pozostali żandarmi to wy- – które przechowują Żydów.
żej wspomniany Joseph Kokott, Po morderstwie wezwano Teofila liczyć na pomoc. Udzielili jej mię-
Michael Dziewulski, Gustaw Kielara, sołtysa wsi. Polecono mu dzy innymi Magdalenie Gross.
Unbehend i Erich Wilde. Zidenty- przyprowadzić chłopów do zako- Była ona rzeźbiarką, którą ukry-
fikowano również dwóch policjan- pania ciał. Gdy Teofil zapytał żan- wali w swojej willi na terenie zoo.
tów: Eustachego Kolmana i dono- darmów, dlaczego zamordowali Kolejnym aktem pomocy było
udzielenie schronienia rodzinie
2 siciela, Włodzimierza Lesia. także dzieci, w odpowiedzi usły- Kenigsweinów, która została wy-
szał, że zrobili to dla dobra miesz-
Świadkami mordu byli także fur-
mani, którzy zostali wezwani kańców, żeby sieroty nie spra- rzucona z poprzedniej kryjówki
przez Niemców, by zobaczyć, wiały nikomu problemu. W czasie z powodu braku pieniędzy. Na-
jaka kara spotyka każdego, kto gdy chłopi grzebali zwłoki zamor- stępnym przykładem pomocy jest
decyduje się na pomoc Żydom. dowanych, żandarmi zajęli się wyprowadzenie z getta żony en-
Na kilka godzin przed świtem roz- grabieniem majątku Ulmów. Na- tomologa Szymona Tenenbauma
legły się pierwsze strzały. Na po- stępnie w ich domu urządzono li- – Eleonory i zapewnienie jej opie-
czątku, jeszcze podczas snu, bację. Przed odjazdem Kokott ki. Takich przykładów zaangażo-
pozbawiono życia jedną z mar- udał się jedynie do mężczyzn pra- wania Żabińskich w ratowanie ży-
kowskich Żydówek – Leę oraz cujących przy pochówku i zagro- Małżeństwo Żabińskich 2 cia bliźnich jest bardzo dużo.
najstarszego i najmłodszego z braci ził: Nikt nie śmie wiedzieć, ile Działalność państwa Żabińskich
Goldmanów. W następnej kolej- osób zostało zastrzelonych, tylko Aby zachować pamięć o tym wy- jest bardzo dobrym przykładem
ności zamordowano kolejnego wiecie wy i ja!. Mimo zakazu, jątkowym miejscu i działalności bezinteresownej pomocy – nara-
z Szallów, następnie Genię Grün- nocą odkopano dół i pochowano rodziny Żabińskich (którzy w la- żali własne życie, aby ratować in-
feld wraz z małym dzieckiem, ko- znajdujące się tam zwłoki w trum- tach 30. XX w. prowadzili war- nych, a przy tym nie chcieli nic
lejnego mężczyznę z rodziny nach. Niedługo po zakończeniu szawskie zoo), Muzeum Historii w zamian. Choć historia ich życia
Szallów, a na końcu najstarszego niemieckiej okupacji ciała Ulmów Żydów Polskich POLIN przygoto- nie jest powszechnie znana,
z nich – ojca. przeniesione zostały na miej- wało wirtualną wystawę pod tytu- może trwać dzięki świadectwom
Później przyszła kolej na Ulmów. scowy cmentarz. Ekshumowane łem „DOM POD ZWARIOWANĄ Ocalałych. 7 października 1965
Józef i Wiktoria zostali wyprowa- zostały także szczątki zamordo- GWIAZDĄ. Żydzi ukrywani w war- roku Instytut Yad Vashem w Iz-
dzeni przed dom i rozstrzelani. wanych Żydów. szawskim zoo”, której autorami są raelu nadał Żabińskim tytuł Spra-
Wiktoria była w dziewiątym mie- Wiele osób zadaje sobie w duszy Karolina Dzięciołowska i studio wiedliwych wśród Narodów Świa-
siącu ciąży ze swoim siódmym pytanie: Dlaczego Ulmowie to Artkolektyw. Wystawa została ta. Po ceremonii pan Jan odpo-
dzieckiem. Na chwilę przed egze- zrobili, dlaczego zaryzykowali ży- zrealizowana w ramach projektu wiedział na pytanie, dlaczego tak
kucją odeszły jej wody. Została cie swoje i swojej rodziny, by po- „Polscy Sprawiedliwi – Przywra- narażali swoje życie, aby ratować
rozstrzelana w trakcie porodu. magać innym? Małżeństwo Ul- canie Pamięci”. innych. Oto jego słowa: Po prostu
Obecny podczas całego zdarze- mów ciężko pracowało na swoje W 1929 roku Jan Żabiński został uważaliśmy, że tak trzeba. Nie
nia Edward Nowojski wspomina: utrzymanie, a przyjmując ośmiu dyrektorem ogrodu zoologicznego wyobrażaliśmy sobie, że można
W czasie rozstrzeliwania na miej- dodatkowych lokatorów i nie bio- w Warszawie. Wraz z przyszłą inaczej. Zwykła ludzka przyzwo-
scu egzekucji słychać było stra- rąc za to przysłowiowego złama- żoną – Antoniną – z ogromną itość.
szne krzyki, lament ludzi, dzieci nego grosza, sprowadziło się na pasją ulepszali placówkę. Na po-
wołały rodziców, a rodzice już byli skraj biedy. Nie to jednak się li- czątku II wojny światowej Żabiń-
Wystawę można zobaczyć pod
rozstrzelani. Wszystko to robiło czyło. Liczyła się miłość do bliź- scy zaangażowali się w kon-
adresem:
wstrząsające wrażenie. Rozpacz- niego i zachowanie człowieczeń- spirację. Na terenie zoo – w swo-
http://sprawiedliwi.org.pl/
liwie krzyczące dzieci zwróciły stwa w czasach, kiedy większość jej willi i w opustoszałych klatkach
wystawa-pl/zydzi-ukrywani
uwagę żandarmów. Po krótkiej wybrała bierność. dla zwierząt – udzielili schronienia
-w-zoo/
naradzie zdecydowano rozstrze- * wielu Żydom. Nawiązali również
lać wszystkich. Zginęli: ośmiolet- Dziękujemy za pomoc w powsta- kontakt z gettem – chcieli pomóc *
nia Stasia, sześcioletnia Basia, niu artykułu dyrektorowi Mate- ludziom uciec z tego piekła, ale Dziękujemy za pomoc w powsta-
pięcioletni Władzio, czteroletni uszowi Szpytmie i pani Karolinie też zapewnić im nową tożsamość niu artykułu pani Klarze Jackl
Franuś, trzyletni Antoś i półtora- Ożóg z Muzeum Polaków Ratują- czy też kryjówkę. z Muzeum Historii Żydów Pol-
roczna Marysia. Nawojski wi- cych Żydów w Markowej. U państwa Żabińskich każdy mógł skich Polin.