Page 555 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi - Chava Rosenfarb. Drzewo życia - tom pierwszy.

Przez wiele lat Rumkowski był opisywany słowami i obrazami stworzonymi przez
Rudnickiego. Z kolei Trumpelman, bohater powieści pt. Król żydowski amery-
5
kańskiego autora Leslie Epsteina, tylko z pozoru był wszechwładnym królem.
W groteskowo przedstawionym getcie tytułowy bohater łudząco przypominający
Rumkowskiego jest postacią tragikomiczną. W rzeczywistości Trumpelman jest
zwykłym człowiekiem, który obarczony ogromną odpowiedzialnością musiał po-
dejmować pod wielką presją decyzje dotyczące życia i śmierci tysięcy ludzi. Jest
poza tym człowiekiem pełnym sprzeczności; z jednej strony opiekunem sierot,
z drugiej potworem policzkującym dzieci z błahego powodu. Jest jednocześnie
zbawcą i katem.
Świat Jakuba Heyma z powieści Jurka Beckera Jakub Łgarz ma niewiele
6
wspólnego z rzeczywistością. Niemiecki pisarz urodzony w Łodzi nie pamiętał
swego dzieciństwa w getcie. Dopiero wystawa we Frankfurcie nad Menem, którą
obejrzał, wywołała u niego mgliste wspomnienia z przeszłości. Chcąc w miarę
dokładnie poznać rzeczywistość getta, Becker przyjechał do Polski i przeprowadził
badania archiwalne. Akcja jego powieści rozgrywa się w 1944 roku w nieokreś-
lonym getcie w okupowanej Polsce. Główny bohater, Jakub, daje mieszkańcom
getta nadzieję, kolportując fikcyjne wiadomości o zbliżającej się Armii Czerwonej.
Przekazuje je zaufanym osobom, twierdząc, że wiadomości pochodzą z niele-
galnego radioodbiornika. Kłamstwo przynosi nadzieję, ludzie wierzą, że wkrótce
zostaną wyzwoleni, zaczynają snuć plany na przyszłość, spłacać długi, narzeczeni
planują śluby. Letarg zmienia się w entuzjazm. Powieść ma dwa zakończenia:
fikcyjne i realistyczne. W tym pierwszym Jakub zostaje zastrzelony podczas
próby ucieczki w chwili, gdy do miasta wkracza Armia Czerwona i wyzwala getto.
W wersji realistycznej całe getto zostaje deportowane i tylko niektórym udaje się
przeżyć. Powieść Beckera o wielkiej sile nadziei została dwukrotnie sfilmowana.
Choć topografia nie ma tu znaczenia i miejsce jest tylko tłem uniwersalnej opo-
wieści, postać autora – dziecka ocalałego z Holokaustu, które cudem przeżyło
wojnę w łódzkim getcie – przywołuje konkretne obrazy i postaci.
W przypadku Kroniki Henryka Grynberga jest odwrotnie. Tekst dramatu
7
pisarz oparł wiernie na materiale zaczerpniętym z Biuletynu kroniki codziennej
1941-1944. Kronikarze polscy i niemieccy odczytują niemal niezmienione, chro-
nologicznie ułożone fragmenty autentycznego dokumentu: relacje dotyczące
zgonów, procesów w sądzie gettowym, koncertów i przedstawień w Domu Kul-
tury, wysiedleń dzieci, starców, chorych, likwidacji szpitali, cytowane są także
przemówienia Rumkowskiego. Autor nie był więźniem łódzkiego getta, ale sam

5 Leslie Epstein, Król żydowski, Poznań 2000.
6 Jurek Becker, Jakub Łgarz, Kraków 1983.

7 Henryk Grynberg, Kronika, Łódź 1994. 553