Page 556 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi - Chava Rosenfarb. Drzewo życia - tom pierwszy.

ocalał z Holokaustu. W swojej twórczości oddaje głos tym, którzy nie przeżyli
Zagłady i nie mogą opowiedzieć swojej historii. Mówi często w ich imieniu, a nawet
ich głosem. Utwór Grynberga, całkowicie pozbawiony autorskiego komentarza,
przytacza głosy świadków i dokumenty, a ocenę prezentowanych wydarzeń
pozostawia czytelnikom dramatu.
Czysto fikcyjny obraz getta przedstawia natomiast Andrzej Bart. Inscenizując
w Fabryce muchołapek proces przeciwko Rumkowskiemu pisarz stawia pytanie,
jak daleko można się posunąć w ratowaniu ludzkiego życia. W jego powieści
niemal wszyscy wskazują na winę oskarżonego, nawet jego adwokat zmienia
się w oskarżyciela i żąda dla Rumkowskiego najsurowszej kary. Sąd nad nim
wydaje nawet Primo Levi i Hannah Arendt, ale też świadkowie, którzy przeżyli
getto w Litzmannstadt i osobiście doświadczyli władzy Rumkowskiego.
Również dla szwedzkiego pisarza Steva Sema-Sandberga, autora powieści
Biedni ludzie z miasta Łodzi , historia łódzkiego getta jest tylko pretekstem do
8
pokazania jego przywódcy. Z pozoru książka ma charakter dokumentalny – au-
tor w znacznym stopniu odwołuje się do Kroniki getta łódzkiego oraz licznych
dzienników i wypowiedzi ocalałych. Jednak dokumentalne i fikcjonalne elementy
zostały tu zdaniem wielu krytyków wymieszane w sposób niedopuszczalny. Autor
nie próbuje zastanawiać się nad motywami zachowań, nie podaje w wątpliwość
zasłyszanych opinii. Wybiera jednorodny wizerunek i interpretację działań Rum-
kowskiego przekazaną przez pamięć niektórych świadków i każe czytelnikom
wierzyć, że tak było. Rumkowski został przedstawiony przez Sema-Sandberga
jako pedofil, gwałciciel, człowiek żądny władzy, władca absolutny, kolaborant
i pomocnik nazistów.
Na tak jednoznaczną ocenę Prezesa nie zdecydował się żaden z pisarzy,
który przeszedł getto, choć na złożoność charakteru Rumkowskiego zwracali już
uwagę autorzy dzienników i reportaży pisanych w czasie wojny, choćby Oskar
Rosenfeld, Jakub Poznański czy Oskar Singer, a nawet młody autor dziennika
Dawid Sierakowiak, ale literatura tworzona w getcie to odrębny temat.
Również w Drzewie życia Chavy Rosenfarb od pierwszego tomu Rumkowski
jest jednym z głównych bohaterów. Poznajemy go – podobnie jak pozostałe
postaci – tuż przed wybuchem wojny i przyglądamy się, jak nieludzkie warunki
i rzeczywistość getta zmieniają ich wszystkich, rozdzielają albo łączą. Kim się
stają, a kim przestają być. Tym samym czytelnik otrzymuje obraz złożonej i skom-
plikowanej rzeczywistości tamtego okresu. Przełożony Starszeństwa Żydów staje
się jednym z bohaterów i ofiar wojny.

*

554 8 Steve Sem-Sandberg, Biedni ludzie z miasta Łodzi, Kraków 2011.