Jako jedni z pierwszych romskich artystów rodzeństwo Stojków poprzez swoją twórczość dało świadectwo Zagładzie Romów. Karl Stojka był autorem ponad tysiąca prac plastycznych, które sporządzał, nie chcąc zapomnieć niczego, co widział w obozach koncentracyjnych. Autobiografia siostry Karla, Ceji Stojki została opublikowana po raz pierwszy w 1988 pod tytułem Wir leben im Verborgenen. Erinnerungen einer Rom-Zigeunerin [Żyjemy w odosobnieniu. Wspomnienia Romki-Cyganki]. Była to jedna z pierwszych książek opisujących Zagładę Romów, napisana z perspektywy świadka tamtych wydarzeń i uświadamiająca europejskiej opinii publicznej, czego doświadczali Romowie w czasie nazistowskich prześladowań. W 1989 roku, w wieku 56 lat Stojka zaczęła malować, aby przypomnieć sobie i upamiętnić swoje doświadczanie Zagłady. Obecnie prace Stojki są prezentowane w wielu znaczących miejscach np. w 2018 roku w paryskim La Maison Rouge.

W drugiej połowie XX w. sztuka Romów spełniała rolę narzędzia służącego uwidzialnianiu Zagłady Romów w okresie ich etnicznej i politycznej mobilizacji, tj. od lat 70. XX wieku, ale jej skuteczność w uwidzialnianiu owego historycznego faktu spadła w początkach XXI wieku, po tym, kiedy sztuka romska została włączona w pole sztuki zinstytucjonalizowanej przez narody większościowe. Prelegentka przybliża tematy podejmowane przez artystów romskich tworzących prace o Zagładzie Romów i wynikające z jej specyfiki: uwidzialnienie miejsc pamięci, uwidzialnienie wizerunków ofiar, uwidzialnienie rasowych motywów nazistowskiej zbrodni na Romach.

Wstęp na wydarzenie jest płatny:
7 zł – normalny
5 zł – ulgowy.

BIO
Monika Weychert – doktora, kulturoznawczyni, adiunktka i koordynatorka kierunku Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu SWPS w Warszawie. Jednocześnie kierowniczka działu edukacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki. Od 2016 roku współpracuje także z Instytutem Badań Przestrzeni Publicznej warszawskiej ASP. Autorka artykułów naukowych i krytycznych; członkini AICA. W Toruniu prowadziła m.in. niezależną galerię dla… (2000-2008), była związana z TVP Kultura, warszawską Galerią Foksal i Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni (oddział MNW). Kuratorka kilkudziesięciu wystaw. Tematyką sztuki współczesnej osób o romskich korzeniach zajmuje się od 25 lat.

O wystawie "Nie mogę zapomnieć" Ceiji Stojki:
WWW // https://www.centrumdialogu.com/ceija-stojka-1933-2013-nie...
FACEBOOK // https://fb.me/e/7e82xwjKA

WYDARZENIA ODBĘDĄ SIĘ WG HARMONOGRAMU:

ŚR. 23.10 | godz. 16.00 | oprowadzanie po wystawie w języku angielskim (Joanna Podolska)

PT. 25.10 | godz. 12.00 | oprowadzanie po wystawie dla Seniorów (Joanna Podolska)
| od 13.00 do 16.00 | performans Rzeźbiłam w pośpiechu, jak w gorączce (Izabela Maciejewska)
| godz. 16.00 | oprowadzanie po wystawie (Małgorzata Dzięgielewska)

SB. 26.10 | od 13.00 do 16.00 | performans Rzeźbiłam w pośpiechu, jak w gorączce (Izabela Maciejewska)
| godz. 15.00 | czytanie fragmentów książki Cienie przy drewnianym moście (Joanna Podolska)

ND. 27.10 | od 13.00 do 16.00 | performans Rzeźbiłam w pośpiechu, jak w gorączce (Izabela Maciejewska)
| godz. 16.00 | spotkanie na platformie Zoom z kuratorką wystawy, Urszulą Ulą Chowaniec połączone z happeningiem finisażowym (Urszula Ulla Chowaniec i Izabela Maciejewska).

| RZEŹBIŁAM W POŚPIECHU JAK W GORĄCZCE | (Izabela Maciejewska, 2024) to performans inspirowany życiem i twórczością Zeni Marcinkowskiej Larsson. Powstał pod wpływem lektury listów artystki do Chavy Rosenfarb, a punktem wyjścia była rzeźba Marcinkowskiej Larsson. Jest to permanentny performans, który podkreśla niekonwencjonalne podejście do sztuki, gdzie proces twórczy, a nie końcowy efekt, jest najważniejszy. Performans rejestrowano przez wiele dni w zmieniających się, naturalnych warunkach, w których kluczową rolę odgrywa światło, wiatr, obecność zwierząt oraz przypadek. Działanie to, ukazujące artystkę pracującą w glinie, staje się metaforą zmienności losu i natury. W poszczególnych odsłonach artystka stara się stworzyć iluzję działania w czasie rzeczywistym. Obraz i sposób ekspozycji będą się zmieniać w trakcie trwania wystawy. Zapraszamy na kolejne, zaskakujące odsłony. Finał performansu połączony z happeningiem nastąpi podczas finisażu wystawy.

| IZABELA MACIEJEWSKA | urodzona w Łodzi artystka sztuk wizualnych zaangażowana społecznie. Rzeźbiarka, fotografka, performerka, malarka. Tworzy instalacje i video-art. Absolwentka łódzkich uczelni artystycznych: Akademii Sztuk Pięknych im. Wł. Strzemińskiego w Łodzi oraz Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej im. L. Schillera (PWSFTviT) w Łodzi. Laureatka i finalistka prestiżowych międzynarodowych konkursów m.in. Passion For Freedom w Londynie, Arte Laguna Prize w Wenecji oraz Celeste Prize w Londynie. Od ponad 30 lat zajmuje się herstorią i przywracaniem pamięci o kobietach-artystkach. Uczestniczyła w ponad 160. wystawach indywidualnych i zbiorowych w Polsce i za granicą.
Jej prace pokazywane były m.in. w Arsenale Weneckim we Włoszech, OXO Tower Wharf w Londynie, na Targach Sztuki Współczesnej ST’ART w Strasburgu we Francji. Stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2020).

| URSZULA ULLA CHOWANIEC | kuratorka wystawy i autorka tekstu, literaturoznawczyni specjalizująca się w historii kobiet. Mieszka w Sztokholmie, jest wykładowczynią na Uniwersytecie w Lund, pełni też funkcję profesory na Krakowskiej Akademii
im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego.Autorka książek, m.in. W poszukiwaniu Kobiety: O wczesnych powieściach
Ireny Krzywickiej (2007), Melancholic Migrating Bodies in Contemporary Polish Women’s Writing (2015), tworzy podcasty,
organizuje wydarzenia naukowe i artystyczne, m.in. jako kuratorka wystawy One Hundred Years, so What?
– poświęconej stuleciu emancypacji kobiet w Polsce (Birmingham, 2018), konsultantka merytoryczna wystawy
o Ironii (Toruń 2024), współorganizatorka festiwali, w tym Queer the Other Europe UCL (Londyn).

| MAŁGORZATA DZIĘGIELEWSKA | koordynatorka wystawy w Galerii Bałuckiej, kuratorka wystaw Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi oraz historyczka sztuki.

O WYSTAWIE:

Kuratorka: Urszula Ulla Chowaniec
Współpraca artystyczna i performans: Izabela Maciejewska
Koordynacja projektu: Agnieszka Wilczek (Centrum Dialogu) i Małgorzata Dzięgielewska (MGSŁ)

GODZINY OTWARCIA WYSTAWY:
poniedziałek (nieczynne)
wtorek-piątek (12.00-18.00)
sobota-niedziela (12.00-17.00)

Zenia Larsson, Żydówka urodzona jako Szajna Marcinkowska w 1922 roku w Łodzi, była rzeźbiarką, której twórczość odzwierciedlała jej wojenne doświadczenia. W getcie zaczęła tworzyć pierwsze rzeźby z gliny, które były wstępem do jej przyszłej kariery jako artystki. Po wojnie, dzięki niebywałej determinacji, Larsson kontynuowała edukację artystyczną w Akademii Sztuk Pięknych w Sztokholmie. Od lat 60. Zenia Larsson poświęciła się przede wszystkim pisaniu powieści, opowiadań i esejów, w których opisywała wojnę, historię swojej rodziny, a także analizowała współczesne losy Żydów z Europy. Choć należała do najbardziej znanych przedstawicielek literatury Holocaustu w Szwecji, od jej śmierci w 2007 roku pamięć o Zeni jako artystce i pisarce szybko się zatarła.

Niniejsza wystawa jest owocem wnikliwych poszukiwań, badań i pracy kuratorki wystawy – akademiczki Urszuli Ulli Chowaniec oraz zaangażowania Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi w podtrzymanie pamięci o żyjących w dawnej Łodzi mieszkańcach pochodzenia żydowskiego. Wystawa jest pierwszą ekspozycją odnalezionych, odrestaurowanych i zrekonstruowanych dzieł Zeni Larsson na świecie, a zarazem pionierską prezentacją rzeźb tej artystki w Polsce. Eksplorując twórczość Zeni Larsson odkrywamy zupełnie dotąd nieznaną w Polsce, a w Szwecji niestety zapomnianą herstorię. Poznajemy utalentowaną, inspirującą kobietę rzeźbiarkę, pisarkę, której twórczość, mimo przeżytej wojennej traumy, ogromnej życiowej destrukcji i cierpienia, niesie nadzieję, którą można odkryć w jej rzeźbach w gipsie, kamieniu i glinie – ulubionych tworzywach artystki. Izabela Maciejewska, artystyczna konsultantka wystawy, zauważa: „Glina jest tutaj materiałem znaczącym, bo utrwala się przez ogień. W dziełach Zeni można dostrzec połączenie tradycyjnych technik z nowoczesnym konceptualnym podejściem, które odzwierciedlało naturę i jej dynamicznej przemiany”.

(...) Wystawa nie powstałaby bez pomocy Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi i Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi, merytorycznego wsparcia dyrektorki Joanny Podolskiej i konsultacji artystycznej Izabeli Maciejewskiej. A także koordynacji projektu Agnieszki Wilczek (CD) i Małgorzaty Dzięgielewskiej (MGSŁ).

Jednak szczególne podziękowania kieruję do właścicieli rzeźb, których także zbiory fotografii umożliwiły powstanie tej wystawy: Evie Grossman, córce, ocalonych z Holocaustu, Tadeusza Frydmana z Łodzi i Miny Frydman, born Don z Wilna, przyjaciół Zeni Larsson; Netcie Frister-Aaron, córce Brunona Fristera (Bronisława Frysztera z Radomia) oraz Gity Frister z Wilna; Tommiemu Ringartowi, synowi Hanny i Kuby Ringartów, także więźniów Litzmannstadt-Ghetto oraz szwedzkich przyjaciół Zeni Larsson. Podziękowania należą się także Yael Fried, kuratorce oraz Gminie Żydowskiej w Sztokholmie (Judiska Församlingen i Stockholm), a szczególnie Hannie Halpern.

Urszula Ulla Chowaniec, Sztokholm, czerwiec 2024

Identyfikacja wizualna: Ida Stańczyk

„Jeśli świat się teraz nie zmieni – jeśli świat nie otworzy swoich drzwi i okien – jeśli nie zbuduje pokoju prawdziwego pokoju – aby moje prawnuki miały szansę żyć na tym świecie, to nie będę w stanie wyjaśnić, dlaczego przeżyłam Auschwitz, Bergen-Belsen i Ravensbrück”. (Ceija Stojka)

Chociaż malarstwo Stojki zrodziło się bezpośrednio z jej dramatycznego doświadczenia Holokaustu, zaczęła tworzyć dopiero kilkadziesiąt lat po zakończeniu II wojny światowej. Nie była profesjonalnie wyszkoloną malarką. Jednak niezależnie od tego, jej malarstwo jest niezwykle silną i spójną wypowiedzią artystyczną. Jej twórczość jest jednym z najbardziej przejmujących świadectw Holokaustu, a jednocześnie świadectwem bardzo dojrzałym w swojej formie.

Stojka budowała kompozycję swoich obrazów na przejmujących, zazwyczaj bardzo dynamicznych kadrach. Miała niezwykłą zdolność do oddawania detalu, co było szczególnie widoczne w jej przedstawieniach przedwojennego, nostalgicznego życia, które prowadziła jako dziecko. Ale także do tworzenia symbolicznych i syntetycznych kompozycji, co było szczególnie widoczne, gdy przedstawiała bezpośrednie obrazy śmierci. Wiele jej prac przybiera formę retrospektywnych dokumentów, choć wiele z nich to próby zobrazowania sytuacji, których Stojka nie była naocznym świadkiem. W jej malarstwie pojawiają się powtarzające się motywy, które sprawiają, że odczytujemy jej obrazy jako symboliczne. Wszystkie dzieła świadczą o tym, jak wrażliwą była kolorystką – w końcu kolory miały również swoje bardzo ważne znaczenie dla jej twórczości. Niektóre z jej prac to wręcz abstrakcyjne kompozycje.

Ceija Stojka (1933-2013) – romska artystka i pisarka. Urodziła się w Styrii w Austrii, gdzie spędziła pierwsze lata życia. Po aneksji Austrii przez nazistowskie Niemcy w 1938 r. jej rodzina została wysłana do obozów koncentracyjnych. Stojka miała zaledwie dziesięć lat, gdy trafiła do Auschwitz. Przeżyła trzy obozy koncentracyjne: Auschwitz-Birkenau, Ravensbrück i Bergen-Belsen. Z całej jej rodziny, liczącej około dwustu osób, wojnę przeżyło tylko sześcioro: ona, jej matka i czworo rodzeństwa.

Dopiero w latach 80., czyli po ponad czterdziestu latach, w końcu przerwała milczenie i jako jedna z pierwszych romskich kobiet opowiedziała o swoich wspomnieniach i doświadczeniach z Holokaustu. Swoje dzieciństwo opisała w kilku książkach oraz na ponad 1.500 obrazach i rysunkach. Stojka była artystką-samoukiem, która stopniowo rozwijała swój własny styl, zawierający jasne kolory i silną ekspresyjność. Malowała nie tylko pędzlem, ale także rękami, a wszystkie prace wykonywała w domu, w kuchni lub w salonie.

Łódzka wystawa, która jest pierwszą prezentacją artystki w Polsce, śledzi życie Stojki, okres szczęśliwego dzieciństwa, deportację, pobyt w obozach koncentracyjnych i wyzwolenie. Wystawie będą towarzyszyły oprowadzania kuratorskie, prelekcje i warsztaty.

Zespół
Współorganizator wystawy: Muzeum Miasta Łodzi
Kurator wystawy: Noëlig Le Roux
Tekst do folderu: Marie Cantos and Noëlig Le Roux
Inicjator projektu: Jarosław Suchan
Współpraca merytoryczna: Joanna Podolska-Płocka
Projekt graficzny wystawy i folderu: Fajne Chłopaki
Rysunek projektu wystawy: Dziewczyny od Wystaw (Joanna Góra-Raurowicz, Katarzyna Similak).
Produkcja: Aleksandra Shaya
Korekta i redakcja tekstu folderu i wystawy: Marta Grochowska oraz James Waygood
Koordynacja wypożyczeń: Natalia Scegielniak-Glica
Koordynacja dostępności: Paulina Długosz
Koordynacja wystawy: Ewelina Skorupa
Współpraca: Anna Karbowiak, Bartosz Krzemień, Magdalena Makówka, Wojciech Owczarek, Paweł Zaremba
Montaż wystawy: Sebastian Glica i zespół: Jarosław Barański, Wiktor Dzwoniarek, Piotr Nowicki, Marcin Sadłowski, Paweł Sobolewski

Organizator wystawy: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi
Partnerzy wystawy: Fundacja w Stronę Dialogu, Austriackie Forum Kultury, The International Fund Ceija Stojka, he Lanicolacheur Company/Xavier Marchand, The Antoine de Galbert Foundation, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi

Program towarzyszący:

W polskim dyskursie dotyczącym historii II wojny światowej więźniarki oznaczane “czarnym trójkątem” dosłownie nie istnieją. Zarówno w sensie symbolicznym (brak upamiętniania – uznania-recognition jako grupy ofiar), jak i jako temat badawczy. Wynika to, z jednej strony z wieloletniego braku zainteresowania osób badających historię tą tematyką i Miejsc Pamięci badaniami naukowymi dotyczącymi „forgotten victims of the Holocaust”, z drugiej – stanowi dowód na podtrzymywanie określonych wzorców społecznych opartych na ekskluzji pewnych grup uznanych za „kryminalne, podejrzane, niewartościowe” także w pamięci zbiorowej.

Joanna Ostrowska – doktorka nauk humanistycznych w zakresie historii, studiowałarównież w Instytucie Sztuk Audiowizualnych UJ, Katedrze Judaistyki UJ, Gender StudiesUW, Zakładzie Hebraistyki UW i PWSFTviT w Łodzi. Wykładowczyni akademicka, krytyczkafilmowa, dramaturżka. Zajmuje się tematyką związaną z przemocą seksualną w czasie IIwojny światowej i zapomnianymi ofiarami nazizmu. Autorka głośnej książki „Przemilczane.Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny światowej” (2018), za którą otrzymałanagrodę Mauthausen-Memorial-Forschungspreis oraz “Oni. Homoseksualiści w czasie II wojny światowej” (2021) nagrodzoną Nike Czytelników i Czytelniczek. www.joannaostrowska.com

Prelekcja Moniki Weychert dotycząca sztuki osób romskich upamiętniającej ich doświadczenia związane z Zagładą.
Monika Weychert – doktora, kulturoznawczyni, adiunktka i koordynatorka kierunku Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu SWPS w Warszawie. Jednocześnie kierowniczka działu edukacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki. Od 2016 roku współpracuje także z Instytutem Badań Przestrzeni Publicznej warszawskiej ASP. Autorka artykułów naukowych i krytycznych; członkini AICA. W Toruniu prowadziła m.in. niezależną galerię dla… (2000-2008), była związana z TVP Kultura, warszawską Galerią Foksal i Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni (oddział MNW). Kuratorka kilkudziesięciu wystaw. Tematyką sztuki współczesnej osób o romskich korzeniach zajmuje się od 25 lat.

Dostępność
Budynek Muzeum Miasta Łodzi jest dostępny dla osób z niepełnosprawnością ruchową.
Więcej informacji: https://muzeum-lodz.pl/wizyta/dostepnosc/