BUND

( Powszechny Żydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i Rosji) to lewicowa, antysyjonistyczna partia żydowska, która istniała w latach 1897–1948. Działała w kilku państwach europejskich. Organizacyjne pozostałości po tym ugrupowaniu wciąż prowadzą działalność w USA, Kanadzie, Australii i Wielkiej Brytanii. Członek Bundu w języku jidysz nazywany był bundist (bundistn w liczbie mnogiej).

Ideologia

Bund był partią antysyjonistyczną (przeciwną ruchowi na rzecz powrotu do Palestyny) oraz antyreligijną – w opozycji do opartego na religijnej ortodoksji Agudas Israel, traktującego Żydów jako wspólnotę wyznaniową, a nie narodową, Bund uważał Żydów za odrębny naród, posiadający własną kulturę.

Historia

Bund został założony 7 października 1897 roku w Wilnie. Celem tego ugrupowania było zjednoczenie wszystkich żydowskich robotników Imperium Rosyjskiego w jednej, socjalistycznej partii. Bundowcy tworzyli organizacje walczące z pogromami oraz urzędowym antysemityzmem. Okres największej popularności partii to czas rewolucji w 1905 roku. Partia szczególnie aktywnie działała w dzisiejszych miastach białoruskich. Później nastąpił silny kryzys w szeregach organizacji, spowodowany znacznym spadkiem liczby członków, wywołanym przez emigrację Żydów z terenów cesarstwa rosyjskiego. W 1910 roku powstała młodzieżowa organizacja partii, Cukunft (Przyszłość).

Bund w Polsce

Tuż przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości, Bund zorganizował na jej terenie dwie nielegalne konferencje partyjne: w 1917 i 1918 roku. Partia wzięła także udział w pierwszych wyborach parlamentarnych w 1919 roku.

II wojna światowa

Bundowcy podczas II wojny światowej aktywnie organizowali żydowski ruch oporu (np. w powstaniu w getcie warszawskim, walczyli tam m.in.  Abrasza Blum, Michał Klepfisz i Marek Edelman).

Partia utworzyła kilka oddziałów w ramach Żydowskiej Organizacji Bojowej, działającej na terenie getta warszawskiego.

W Polskiej Radzie Narodowej pełniącej funkcje emigracyjnego parlamentu, przedstawicielem Bundu był Szmul Zygielbojm, który po upadku powstania w getcie warszawskim, popełnił samobójstwo w proteście przeciw bezczynności aliantów wobec ludobójstwa Żydów. Pozostali przedwojenni liderzy Bundu zginęli zamordowani przez Niemców (Maurycy Orzech) oraz NKWD (Wiktor Alter i Henryk Ehrlich).

Po wojnie

Holocaust zdziesiątkował Bund, który jednak, niemal od razu po wojnie, aktywnie wznowił legalną i jawną działalność. I konferencja partyjna odbyła się już w listopadzie 1944 roku. Pomimo tego osłabienia, partia nadal prowadziła działalność społeczną i kulturalną. Członkowie zakładali domy dziecka, kluby, biblioteki, kuchnie ludowe, szkoły, czytelnie, bursy, spółdzielnie. Pomoc materialną otrzymywał od funkcjonujących za granicą, zwłaszcza w USA i Francji, organizacji bundowskich.

Bund dziś

Przetrwał obecnie jako niewielki ruch polityczny, działający w kilku żydowskich wspólnotach takich krajach jak USA, Izraelu i Australii. W 1997 roku obchodzona była setna rocznica powstania Bundu.

                                                        USTAWY NORYMBERSKIE

Ustawy norymberskie -  ustawy rasowe, które zostały uchwalone 15 września 1935 roku przez niemiecki Reichstag, a nastepnie ogłoszone w tym samym dniu na zjeździe NSDAP w Norymberdze. Współtwórcą ustaw był Hans Globke.

Treść ustaw:

• §1

(1)Zabronione jest zawieranie małżeństw między Żydami a obywatelami krwi niemieckiej lub pokrewnej. Małżeństwa zawarte mimo to są nieważne, nawet jeśli w celu obejścia niniejszej Ustawy zostały zawarte za granicą.

(2)Powództwo z przyczyn nieważności może wnieść tylko prokurator.

• §2

Zabronione jest współżycie pozamałżeńskie między Żydami a obywatelami krwi niemieckiej lub pokrewnej.

• §3

Żydom nie wolno zatrudniać w gospodarstwie domowym obywatelek krwi niemieckiej lub pokrewnej poniżej 45 roku życia

• §4

(1)Żydom zabrania się wywieszania flag Rzeszy i flag narodowych oraz pokazywania barw Rzeszy.

(2)Wolno im natomiast pokazywać barwy żydowskie. Korzystanie z tego uprawnienia jest pod ochroną państwa.

• §5

(1)Kto działa wbrew zakazowi z  §1, ten podlega karze pozbawienia wolności.

(2)Mężczyzna działający wbrew §2 podlega karze więzienia lub pozbawienia wolności.

(3)Kto działa wbrew §§ 3 lub 4, podlega karze pozbawienia wolności do roku i grzywnie, bądź jednej z tych kar.

Na podstawie ustaw wydano rozporządzenia wykonawcze. 14 listopada 1935 roku wydano rozporządzenie, które rozwijało ustalenia §3 ustawy o obywatelstwie Rzeszy i wyłączało Żydów spod jego mocy. Na podstawie tych ustaw można było Żydów pozbawić obywatelstwa Rzeszy, ochrony prawnej i własności. Żydzi nie mogli pełnić służby w urzędach państwowych ani w wojsku, nie mogli również wywieszać flagi państwowej. Zabraniano zawierania małżeństw między „Aryjczykami” i „nie-Aryjczykami”, małżenstwa tego typu już zawarte rozwiązywano, a stosunki intymne między nimi uważano za zhańbienie rasy i karano. Ustawy definiowały kogo uznawać za Żyda, za mischlinga czyli mieszańca i za Aryjczyka. Żydami według ustaw byli wyznawcy judaizmu, aktualnie lub w przeszłości, a także ich dzieci i wnuki bez względu na wyznanie. Ograniczenia prawne dotyczyły także przedstawicieli tzw. rasy czarnej oraz Cyganów.

Ustawy norymberskie były podstawą prawną polityki antyżydowskiej III Rzeszy.

Ustawy zakazujące zawierania małżeństw Żydów i nie-Żydów wzorowane były na obowiązujących w tym okresie w 30 stanach USA, tzw.  prawach Jima Crowa odnoszących się do Murzynów, Chińczyków, Japończyków, Filipińczyków, Hindusów i Indian.

ŻOB

ŻOB – Żydowska Organizacja Bojowa – jedna z dwóch formacji zbrojnych warszawskiego getta (obok Żydowskiego Związku Wojskowego) -  powstała 28 lipca 1942 roku w odpowiedzi na rozpoczęcie przez Niemców, 22 lipca 1942 roku, wielkiej akcji likwidacyjnej getta warszawskiego. W skład ŻOB weszli członkowie przedwojennych młodzieżowych organizacji żydowskich: Ha- Szomer ha-Cair, Dror He-Chaluc i Związku Młodzieży Hebrajskiej-Akiba. Jej założycielami i czołowymi postaciami byli: Mordechaj Anielewicz, Marek Edelman, Icchak Cukierman, Cywia Lubetkin, Hersz Berliński, Michał Rosenfeld. Komendantem ŻOB został Mordechaj Anielewicz. Celem ŻOB było zdobycie broni i nawiązanie kontaktów z polskim podziemiem, a także informowanie o losach Żydów wywożonych do obozów zagłady i likwidowanie żydowskich kolaborantów. Funkcję łącznika między gettem a „ stroną  aryjską” pełnił Arie Wilner. ŻOB uzbrajana była przez Armię Krajową i Gwardię Ludową.

W połowie października 1942 roku w skład ŻOB weszli nowi członkowie pochodzący z grup: Bund, Poalej Syjon, Organizacji Syjonistycznej i PPR. Powstał wtedy ŻKN – Żydowski Komitet Narodowy, który reprezentował całą ludność żydowską w rozmowach z polskimi organizacjami, takimi jak Armia Krajowa oraz sprawował polityczne zwierzchnictwo nad ŻOB. Z wymienionych partii akcesu do ŻKN nie zgłosił Bund. W skład ŻOB wchodziło od 500 do 600 osób, w tym 220 bojowników. Członkowie organizacji nawoływali do stawiania oporu Niemcom podczas kolejnych wysiedleń Żydów z getta, rozprawiali się też z kolaborantami. Działalność ŻOB nie ograniczała się tylko do Warszawy, wysłannicy jej organizowali konspirację w innych gettach: w Krakowie, Częstochowie, Sosnowcu i w Będzinie.

Pierwsze wystąpienie zbrojne w warszawskim gettcie miało miejsce 18 stycznia 1943 roku, gdy na teren getta wkroczyły oddziały niemieckie z zamiarem deportowania 8 tysięcy Żydów do Treblinki. Niemcy napotkali wtedy zbrojny opór bojowników. Po tym akcie męstwa do getta zaczęły napływać od polskiego podziemia, na znak poparcia, większe ilości broni, amunicji i materiałów wybuchowych. Następny i ostatni zryw powstańców miał miejsce 19 kwietnia 1943 roku, w obronie przed wkraczającymi do getta oddziałami Waffen-SS. Ten zryw zakończył się sukcesem. Niestety tego samego dnia wieczorem na teren getta wkroczyły liczniejsze i lepiej uzbrojone wojska niemieckie pod dowództwem generała SS Jurgena Stroopa. Getto zostało zrównane z ziemią, z 56 tysięcy Żydów znajdujących się na terenie ok. 6 tysięcy zginęło w walce i od pożarów, 7 tysięcy zamordowano na miejscu, pozostali zostali wywiezieni do Treblinki, Auschwitz i Majdanka.

Spośród żołnierzy ŻOB powstanie w gettcie przeżyło kilkudziesięciu, wśród nich część zginęła później walcząc w Powstaniu Warszawskim, w oddziałach partyzanckich bądź wydano ich Niemcom. Końca wojny doczekało się tylko kilku, wśród nich członkowie dowództwa: Cukierman wraz z żoną Cywią Lubetkin oraz Marek Edelman. Komendant ŻOB, Mordechaj Anielewicz, w czasie powstania w gettcie, otoczony przez Niemców, nie chcąc się poddać, wraz z grupą członków sztabu  8 maja 1943 roku popełnił  samobójstwo.